Marco Polo’nun 13. yüzyılın son çeyreğinde Çin’e yaptığı seyahat döneminin Avrupa’sında büyük bir yankı uyandırmıştı. Marco Polo’nun bu ziyaretinden sonra suyun diğer tarafında pek çok şey değişti. Tarih boyunca nüfus, üretim ve kültürü ile dikkat çeken bu uzak Asya ülkesi bir süre dünya sahnesinden uzak kalsa da artık “Geleceğin Süper Gücü”. Çin, dünya tarihinin en eski uygarlıklarından birisi ve günümüzün en tartışmalı ülkesi. M.Ö 3500’lere dayanan tarihi ve çizgi dışı toplum yapısı ile tarihin her döneminde önemli bir köşe taşı olmaya devam etmiş. Geçtiğimiz günlerde Komünist Parti önderliğinde kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’nin 71. Yılı ve Tang hanedanından beri geleneksel olarak kutlanan Hasat-Ay bayramının eş zamanlı olarak kutlanmasıyla, modern ve geleneksel yapısının uyumunu dünyaya tekrar gösterdi.
Neden Geleneksel?
Çin tarihi yazılı kaynaklara göre 3500 yıl öncesine dayanmaktadır. Dünya’nın en eski uygarlıklarından kabul edilen Çin’in tarih boyunca kaderini belirleyen iki unsur ön plana çıkmaktadır. Bunlardan ilki Sarı Nehir ve Yangtze Nehirleri. Nehirler; etrafında şekillenen kültür, toplum ve yönetim şekillerinde direkt etki sahibidir. Pre-historic dönemlerden beri pek çok diğer uygarlıkta görüldüğü gibi hidrolik imparatorluklar güçlü organizasyon ihtiyacı sebebiyle baskıcı yapılar olmaya meyillidir. Su yolları, kanallar ve sistematik tarım avantajları erken dönemden itibaren Çin nüfusunu inanılmaz yüksek seviyelere getirmiştir. Toplum hanedan değişimleri, savaşlar ve iç çatışmalar ile zaman zaman sarsılsa bile uzun vadede dinamizmini kaybetmemiş ve üretkenliğini sürdürmüştür. Eurocentiric bakış açısı Uzakdoğu’nun bu geniş imparatorluğunu tarih sahnesinde ön plana çıkarmasa da barut, kâğıt para, matbaa gibi pek çok icadın da öncüsü olmuştur. İkincisi ise başlangıç noktası Pekin olan İpek Yoludur. Dünya üzerinde farklı uygarlıkların zenginliklerini ve kültürlerini paylaştıkları bu ticaret rotası erken dönemde yaşanan bir “Globelleşme” çağı. Tarım ve ticaret deki bu başarı Thomas Hobbes’u desteklercesine güçlü bir devlet, sert bir hiyerarşi bunların üzerinde ise bir kurallar bütünü ile sağlanmış ama özgürlük eksikliği ve kapalı sosyal yapılar inovatif yapısını tam anlamıyla öldürmemiş.
Neden Modern?
Komünistler ve milliyetçiler arasında yaşanan iç savaştan sonra 1949 yılında kurulan Çin Halk Cumhuriyeti kısa sürede çok yol kat etti. Kurucu liderleri Mao Zedong öncülüğünde yaşanan büyük değişimden sonra belirli safhalardan geçerek günümüzün ekonomik olarak 2 numarası ve geleceğin süper gücü sıfatlarına erişti. 1 Ekim 1971 Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 71. Yılı ise kendilerini yeniden kanıtlama şansına sahip oldukları zor bir yıl oldu.
“Kedinin siyah veya beyaz olması önemli değildir. Önemli olan onun fareyi yakalamasıdır.”
Deng Xiaoping
Çin’in özgün başarısı ve Çin karakterli sosyalizm kavramını nesnelleştiren Çin Komünist Partisi’nin eski lideri Deng Xiaoping ’in bu cümleleri sosyalist bir ülkenin kapitalist bir dünyada yakaladığı büyük başarının nedenini net bir biçimde açıklıyor. Çin Halk Cumhuriyeti erken dönemlerinde yaşadığı “Büyük İleri Atılım”, “Kültür Devrimi” gibi şahsına münhasır deneyimlerinden ve 25 yıllık bir izolasyondan sonra ciddi bir dönüşüm yaşadı. 1970’lerde Henry Kissenger ve Başkan Nixon ile şekillenen Batı’nın Çin politikası o yıllarda kimsenin tahmin edemediği bir noktaya geldi. Batılı diplomatların gözünde bir “üçüncü dünya ülkesi” olan ÇHC, Deng Xiaoping liderliğinde başlayan reform süreci ile Dünya’nın GSYH ’sının %18,6’sına ve bilgisayar (%41), telefon (%70) gibi yeni nesil teknolojilerin 1 numaralı ihracatçısı konumuna geldi. 1990’lı yıllardan sonra ÇHC yakaladığı ortalama %11,2’lik büyüme oranı, 50 yıl içinde bir “üçüncü dünya ülkesinden” bir ekonomik şampiyona dönüşümünü tamamladı. Önümüzdeki 30 yılın içinde ise dünyanın en büyük ekonomisi olmasına kesin gözüyle bakılıyor.
Bir Festivalin Tarihi
Çince karşılığı “Güz Ortası Bayramı” olan Ay bayramı, Çinlilerin geleneksel Ay (Tarım) Takvimi’ne göre 8’inci ayın 15’inde kutlanıyor. Aile ve birleşmenin sembolü olan bu bayram hasat mevsiminin bitişini kutsuyor. Genellikle ay çöreği yemek, fener yakmak ve Ay’ı izlemek gibi aktivitelerle özdeşleşen bu bayram uzun yıllardır süren bir gelenek. Başlangıcı ile ilgili ise tarihçilerin ikiye ayrıldığı bir nokta söz konusu. Bazı tarihçiler kutlamanın tarihini Tang Hanedanı (618-907) döneminden kalma olarak kabul ederken, bazı tarihçiler ise Ay Bayramı kutlamalarının Moğol istilacılarının kurduğu Yuan Hanedanı’na (1279-1368) karşı başlayan isyan ile ortaya çıktığını savunuyor.
Çin Güz Ortası Bayramı’nın bazı özel ritüelleri de söz konusu. China Radio International’ın haberine göre işte bazıları:
Ay Çöreği Yemek
Luo Zhong Ji Wen adlı tarihi kitapta, Tang Hanedanı (618-907) döneminde Xizong, Güz Ortası Bayramı’nda bir defa ay çöreği yiyince çok beğenmiş ve saraydaki aşçıların kırmızı ipek parçalarıyla ay çöreklerini sarıp Keju adı verilen devlet memuriyet sınavını kazanlara dağıtmasını istemiş. Bu kitap, Ay çöreğiyle ilgili en erken kayıttır. Song (960-1276) hanedanı dönemine gelince Ay çöreğine “lotüs yaprağı” ve “lotüs” gibi isimler de kondu, görünüşü de daha hoş oldu. Song döneminden sonra Ay çöreğinin tadına daha büyük önem verilmeye başlandı, çöreğin yüzeyindeki desenlerine Ay Sarayı ile ilgili efsane de dahil edildi. Desenler önce kâğıt üzerine çizilip sonra çöreğin yüzeyine yapıştırılırdı. Sonra tahta kalıp kullanılmaya başladı. Dolunay birleşmenin sembolü olduğu için, Ay çöreği bir çeşit yemek olarak yenir, Ay’a tapılır, akraba ve yakınlara hediye edilirdi.
Yuan (1206-1368) hanedanının ilk döneminde imparator halkın isyan etmesinden korktuğu için, her 10 ailenin gözetimiyle bir asker görevlendirme ve 10 ailenin tek bir bıçak kullanması gibi politikalar uyguluyordu. Buna dayanamayan halk, Güz Ortası Bayramı’nda hediye verme fırsatından yararlanarak, Ay çöreklerinin içine, mumla sarılan ve üzerine isyan yemini yazılan birer kâğıt parçası koymuş, çöreğin dibinde imalı başka bir kâğıt da yapıştırılmış. Ay çöreğinin yüzeyine bir kâğıt parçasının koyulmasının kaynağı olarak bu açıklama yapılıyor.
Dalgaları Seyretmek
Eski çağlarda Zhejiang ve civarındaki bölgelerde, Güz Ortası Bayramı’nda mehtabı seyretmenin yanı sıra, deniz dalgalarını seyretme de bir diğer etkinliktir. Han hanedanı dönemine ait kayıtlarda bile deniz dalgalarıyla ilgili ifadeler yer alıyor.
Zhejiang eyaletinde bulunan Qiantangjiang Nehri’nin denize döküldüğü yerde Ay’ın çekim gücüyle, dalgalar 8 metre kadar kabarabilir. Bu yükseklikteki dalgalar her görene görkemli bir his verir. Daha sonra Song ve Ming hanedanlarında dalgaların seyredilmesini konu alan çok sayıda makale yazılmıştı.
Fenerleri Yakmak
Güz Ortası Bayramı’nda gökte ayna gibi dolunay ile yerde berrak su güzel bir tablo oluşturur. Ancak bunlarla yetinmeyen Çinliler, fener yakarak bayrama renk katar. Hunan ve Guangdong eyaletlerinde çinilerle pagoda yapılıp, üzerinde fenerler yakılması geleneği vardı. Jiangsu ve Zhejiang bölgelerinde fener teknesi yapma geleneği vardı.
Fener yakmayı en sevenler, Guangdonglulardır. Meyve, kuş, hayvan, balık ve böcek desenli veya “Güz Ortası Bayramı Kutlu Olsun” yazılı fenerler, bayramdan 2 hafta önce hazırlanırdı. Ortasında bir mum yakılan fenerler bambu direğine, balkona veya sayvana asılırdı. Kimileri, küçük fenerleri istediği gibi şekillendirir, zengin aileler birkaç metre yüksekliğe fener asıp, fenerlerin altında ailece eğlenirdi.
Referanslar:
Acemoglu, Daron, and James A. Robinson. Dar Koridor, Doğan Kitap, 2020.
Kissenger, Henry, Çin, Kaknüs Yayınları, 2015.
Karl August Wittfogel. Oriental Despotism: A Comparative Study of Total Power. New Haven, USA: Yale University Press. 1957
https://www.pwc.com/gx/en/issues/economy/the-world-in-2050.html
https://www.populationpyramid.net/china/2050/
https://www.chinahighlights.com/festivals/mid-autumn-festival.htm
İlk yorum yapan siz olun