Duke Ünievrsitesi’nde Psikoloji ve Davranışsal Ekonomi Profesörü ve dünya çapında bilinen bir yazar olan Dan Ariely, Linkedin Learning’de yayımladığı ücretsiz eğitim videosunda karar vermeyle ilgili bazı önemli hususlara dair önerilerini paylaştı.
Bir karar verdiğimde beynimde neler oluyor?
Bir karar verirken beynimde neler oluyor? Eğer düşünürseniz, beyinlerimizin modern karar verme sürecine adapte olmadığını görürsünüz. Para gibi bir şey düşünün. Bu, evrimsel olarak içimizde inşa edilmiş bir kavram değildir. Örneğin yüzleri tespit etmede çok iyiyiz. Bir anda kaç farklı yüzü tespit edebileceğinizi düşünün. Işığı ve rengi, her türlü şeyi, yılandan korkmayı tespit etmede çok iyiyiz, ancak modern yaşamda karar vermek söz konusu olduğunda, beyinlerimiz bunun için tasarlanmadığı için zorlanır.
2000 yıl önce, insanların ne kadar odaklanmaya ihtiyacı vardı? O kadar da değil. Bugün, insanlara çok dikkat gerektiren arabalar veriyorsunuz. Doğru, her hata inanılmaz derecede pahalı olabilir trafikte. Ama tarihte, bir kararın birinin hayatına mal olabileceği bir durum ne zaman olmuştur? Yani arabalarımız var, her zaman yüksek güvenlikte sürmek için tasarlanmadık ve cep telefonlarımız ile sürüş deneyimini bir araya getiriyorsunuz. Yani beyinlerimiz gerçekten modern çevre için tasarlanmamıştır, bu nedenle kararlara ihtiyacımız var. Yavaşlamamız, yazmamız, düşünmemiz gerekiyor.
İkincisi, insan beyninin enerji tasarrufu için tasarlanmış olmasıdır. İnsan beyni çok fazla enerji harcamak istemez. Beyinlerimiz aslında çok fazla enerji alır ve vücut da enerjiyi korumak ister, bu yüzden mevcut durumda, beynimiz tüm beyin parçalarının birbirleriyle konuşmasını istemez. Şimdi, zaman zaman, farklı beyin parçaları birbirleriyle konuşuyor. Belirli bir şey hakkında düşünmediğimizde, varsayılan ağ olarak adlandırılan şey, parçaları, beynin parçalarını almak, birbirleriyle iletişim kurmamak, varsayılan ağ bunu kontrol etmek, aktiviteyi bastırmaya, enerji tasarrufu sağlamaya çalışmaktır.
Aslında beynimize karşı çalışıyoruz. Üretken, yaratıcı ve enerjik olmaya çalışıyoruz ancak beynimiz enerji tasarrufu yapmak istiyor ve buna karşı savaşıyoruz. Peki yaratıcılığımızı artırabilir miyiz? Farklı beyin parçaları arasındaki bağlantıyı artırmak mı? Nasıl düşündüğümüz ve konsantre olmaya odaklandığımız konusunda daha fazla çaba sarf etmek için bir şeyler yapabilir miyiz? Cevap kesinlikle evet. Kolay değil, ama kesinlikle evet.
Sinirbilim çarpıcı ve hızlı bir şekilde geliştikçe, karar vermede sinirbilim hakkında çok daha fazla şey öğreneceğimiz, hatta belki de insanların kararlarını vermeden önce biraz tahmin edebileceğimiz bir gün gelecek. O zamana kadar, tek başınasın. Daha iyi kararlar almak için çok çalışman gerekiyor.
Stres altında nasıl karar veririm?
Şimdi düşünmenizi istediğim soru, stres altındayken, baskı altındayken nasıl karar vereceğimizdir. Ve cevap çok basit. Stres ve baskı altındayken iyi kararlar vermiyoruz. Ve bunun birkaç nedeni var. Bunlardan biri, stresin yaptığımız şeyin kapsamını daraltma eğiliminde olmasıdır. İyi kararı, tüm seçenekleri göz önünde bulundurabileceğimiz bir karar olarak düşünürseniz, tüm olasılıkları incelemek için hakkımızda bir tür sakinliğe sahip olmalıyız, çok olası olmayanlar da dahil olmak üzere, stres bunun tam tersidir. Stres, dikkatimizi daraltmamızı, diğer birçok şeyi görmezden gelme riski altında çok az şeye odaklanmamızı sağlar.
Asıl mesele sizi günlük olarak sürekli rahatsız eden şeylerdir. Canlı, gürültülü, birden ortaya çıkan agresif stres değil. Gölgede kalan, hayatınızdaki günlük stres. Bir deneyde gösterdikleri şey, çiftçilerin, hasadı olduğunda, yani paraları olduğunda, IQ problemlerini çok daha iyi çözebildikleridir. Yüksek bir IQ’ya sahipmiş gibi davranırlar, ancak hasattan önceki dönemde, finansal stres yaşadıklarında, kira ödeyip ödemeyeceğine veya yiyecek satın alıp almayacağına veya tıbbi bir durum için ödeme yapıp yapmayacağına veya başka bir şey yapıp yapmayacağına karar vermek zorunda kaldıklarında, her kararda bulunan düşük seviyeli stres, IQ’larını önemli ölçüde azaltır. IQ problemlerini daha kötü çözerler. Zihinsel yeteneğimizin bir kısmı bu stres tarafından işgal edilmiştir.
Öyleyse, stres altındayken nasıl iyi karar veririz? Öncelikle iki tür stres olduğunu kabul etmemiz gerekir. Tanıdığımız ve bildiğimiz büyük, agresif stres vardır ve bu olduğunda, bir karar vermemek gerekir. Bu durumda doğru bir karar verme ihtimaliniz çok düşüktür. Ve bir de düşünme gücünüzün bir kısmını sürekli meşgul eden düşük seviyeli dırdır stresi vardır. Bu tür bir stres, bazen kaçınılmazdır. Hepimiz meşgul insanlarız. Birçok şeyle uğraşıyoruz. Bu strese sahip olduğunuzda yavaşlayın, yardım alın, oyununuzun zirvesinde olmadığınızı fark edin. Umarım kararı biraz geciktirebilir ve bu stresin ortadan kalkmasını bekleyebilirsiniz. Fakat eğer gitmezse, zihinsel kapasitenizin bir kısmının muhtemelen bu stres tarafından işgal edildiğini kabul etmelisiniz.
Bir de ikinci görüşler inanılmaz derecede önemlidir. Diğer insanlara tavsiyelerde bulunmaya kalktığımızda, durumu daha soğuk bir şekilde, hesaplanmış bir şekilde görürüz ve bazı duygusal müdahaleler olmadan olayları farklı şekilde değerlendiririz. O halde ne yapmalıyız? Tabii ki insanlardan tavsiye isteyebiliriz. Evet, ama burada daha ilginç bir numara daha var. İşin püf noktası kendimize tavsiyelerde bulunmaktır. Yani kendi kendime şöyle diyebilirim:
“Dan, şu durumda olduğunu hayal et: Bir eş yazarla sorunun var. Senin söylediğin bir şeyi çarpıtıyor, ne tavsiye verirdin?” Bu başıma gelen bir şey olsa da, “Benim pozisyonumda olan başka birine ne gibi tavsiyelerde bulunurum?” diyerek başlayabilirim. Ve şimdi bir başkasına tavsiyede bulunduğumuzda, bizim pozisyonumuzda olmasına rağmen, bazı duygusal girdileri daha iyi hesaba katabiliriz. Daha objektif cevaplar verebiliriz. Bu durumda, kendime tavsiyede bulunuyorum, yani sadece dışarıdan bir bakış açısıyla düşünüyorum. Bu tavsiye, dışarıdan birininki kadar dışarıda olmayacak, ama çok daha etkili olacaktır.
Dan Ariely’nin Linkedin Learning’de yayımladığı ücretsiz eğitim videoları için:
İlk yorum yapan siz olun